Zaburzenia obsesyjno- kompulsywne dawniej były nazywane nerwicą natręctw, zespołem natręctw czy zespołem anankastycznym. Jest to choroba z kręgu zaburzeń lękowych, które obejmują też zaburzenia paniczne, fobię społeczną, fobię swoistą, uogólnione zaburzenia lękowe oraz PTSD. Charakteryzuje się występowaniem natrętnych myśli – obsesji i czynności (kompulsji), którym nieodłącznie towarzyszy niepokój (lęk), ale również depresja, derealizacja (poczucie, że świat jest w jakiś sposób zmieniony, nierealny) i autoagresja. Obsesje i kompulsje zajmują osobie chorej czas, sprawiają ogromne cierpienie, zakłócają codzienne czynności, relacje interpersonalne i znacznie pogarszają jakość życia pacjenta. Ocenia się, że na to schorzenie cierpi około 2-3% społeczeństwa. Choroba OCD jest często bardzo późno wykrywana. Chociaż każdy z nas czasami miewa niegroźne i słabo nasilone natręctwa, które jednak nie dezorganizują trwale naszego zachowania- to w przypadku choroby –ich dynamika zaburza funkcjonowanie w pracy, w szkole czy w rodzinie. Bywa, że objawy choroby są ignorowane przez bliskich osoby cierpiącej, wyśmiewane czy pomniejszane i często też chorzy zbyt późno zgłaszają się na leczenie z powodu wstydu czy też zwykłej niewiedzy. Charakterystyczną cechą tej choroby jest przymus wykonywania określonych rytuałów. Zaburzenia obsesyjno- kompulsywne stanowią grupę zaburzeń psychicznych niepsychotycznych o przewlekłym przebiegu, bogatych i różnorodnych objawach. Różnią się od psychoz tym, że w przebiegu OCD nie występują deformacje rzeczywistości w postaci wytworów psychotycznych takich jak : omamy czy urojenia , a osoba cierpiąca dyskomfort zachowuje krytycyzm wobec objawów chorobowych.
Przyczyny występowania OCD
Wielu specjalistów i badaczy klasyfikuje zaburzenia obsesyjno- kompulsywne jako chorobę cywilizacyjną uznając, że jej główną przyczyną jest stres związany z tempem życia i coraz większą ilością informacji i obowiązków nakładanych na człowieka w jego otoczeniu ( w pracy, w rodzinie). Przyjmuje się, że występowaniu OCD sprzyjają psychologiczne konflikty i trudne sytuacje oraz problemy, których osoba chora nie potrafi rozwiązać. Zaburzenia przejawiają się w sferach postrzegania, przeżywania, myślenia i zachowania. Często związane jest to z niską samooceną, poczuciem niedowartościowania i niespełnienia. Uważa się również, że zaburzenie może rozwijać się na bazie specyficznych cech osobowości ( tzw. osobowość o typie anankastycznym), ale sprzyjać rozwojowi choroby mogą również silnie doświadczane urazy porodowe, fizyczne, psychiczne czy związane z przebytym zakażeniem.
Objawy OCD
Zaburzenia obsesyjno- kompulsywne mają różne oblicza. Objawy zespołu natręctw przypominają wrażenie zaostrzonych i przesadnych reakcji na trudne problemy występujące u ludzi zdrowych, ale schemat myślenia i zachowania osób chorych jest niezwykle spójny i wyraźny. Osoba, która cierpi na zespół natręctw, odczuwa silny przymus wewnętrzny, nakazujący jej wykonywać daną czynność. Jeśli jej nie wykona, odczuwa silny lęk i niepokój psychoruchowy.
Formy OCD
Najczęstszymi objawami zaburzeń obsesyjno- kompulsywnych są : sprawdzanie (osoby chore mają przymus chronicznego sprawdzania czy im samym bądź bliskim nie grozi jakieś niebezpieczeństwo np. pożar, wypadek, śmiertelna choroba), mycie i sprzątanie (osoby, które mają przymus częstego mycia czy sprzątania często doświadczają obsesji związanych z obawą przed skażeniem się brudem, zarazkami, wirusami lub innymi niebezpiecznymi substancjami), porządkowanie i powtarzanie (obsesyjny strach i natrętne myśli związane z domniemanym niebezpieczeństwem grożącym osobie chorej lub jej bliskim powodują, że pacjent porządkuje przedmioty lub powtarza rytualnie czynności do momentu, aż wszystkie rzeczy będą idealnie ułożone lub wykonane), skrupulatyzm (osoby cierpiące z powodu skrupulatyzmu mają obsesyjne myśli na punkcie religii, etyki i moralności i z tego powodu wymagają od siebie i innych przestrzegania sztywnych i wygórowanych reguł dotyczących przestrzegania praktyk religijnych czy norm etycznych), syllogomania (osoby cierpiące na syllogomanię mają przymus kolekcjonowania przedmiotów, które nie posiadają żadnej wartości i mają problem z pozbyciem się rzeczy, które przez innych uznane zostałyby jako zwykłe śmieci) oraz OCD z przewagą myśli obsesyjnych (osoby chore doświadczają niechcianych, intruzywnych myśli i obrazów dotyczących niebezpieczeństwa lub wyrządzania krzywdy sobie lub innym osobom).
Diagnozowanie OCD
Diagnoza OCD stawiana jest na podstawie badania psychiatrycznego lub psychologicznego, historii objawów i dolegliwości, a także stopnia, w jakim zakłócają one normalne funkcjonowanie pacjenta, obniżając znacząco jego jakość życia. Zespół natręctw jest uważany powszechnie za jedną z najcięższych postaci zaburzeń nerwicowych. Objawy są niezmiernie dokuczliwe i w znacznym stopniu uniemożliwiają normalne życie, wykonywanie obowiązków zawodowych, szkolnych czy rodzinnych.
Przebieg, leczenie i rokowanie w OCD
Objawy zespołu natręctw najczęściej ujawniają się w wieku 15-20 lat, rzadko w wieku późniejszym niż 35 lat. U niektórych chorych, u których w wywiadzie stwierdza się uraz porodowy, objawy występują zazwyczaj przed 20. rokiem życia, np. w postaci natrętnego poprawiania zadań szkolnych, liczenia numerów domów, chodzenia w określony sposób po płytkach chodnikowych. W okresie dojrzewania często występuje onanizm o cechach kompulsywnych, wyobrażenia o treści seksualnej lub bluźnierczej, przymusowe czynności samouszkadzające. U innych pacjentów początek jest na ogół ostry, nagły.
W zespole natręctw rzadko kiedy wystarcza jedynie pomoc najbliższych i zazwyczaj konieczna staje się profesjonalna pomoc w formie terapii psychologicznej. Ważne jest, by negatywne stany psychiczne nie przekształciły się w formę uzależnienia ani nie doprowadziły do działań autodestrukcyjnych.
Badania wskazują, że w większości przypadków, przy leczeniu tylko farmakologicznym, udaje się jedynie zredukować nasilenie choroby, całkowitego jej ustąpienia doświadcza jedynie do 20% pacjentów. Jednakże ci, którzy decydują się na kontynuację leczenia farmakologicznego dłuższego niż trzy miesiące, doświadczają nawrotu objawów od 2 do 5 razy rzadziej. Niewątpliwą korzyścią z leczenia jest więc redukcja objawów i wydłużenie czasu trwania okresów pomiędzy zaostrzeniami choroby.
W leczeniu zaburzeń obsesyjno- kompulsywnych najważniejsze miejsce powinna zajmować terapia psychologiczna. Niektórzy badacze wskazują wręcz na jej większą skuteczność w porównaniu ze środkami farmakologicznymi. Terapia psychologiczna jako samodzielna forma leczenia zdecydowanie wskazana jest w lekko do umiarkowanie nasilonych postaciach zaburzeń. W literaturze podkreśla się głównie wartość terapii poznawczo-behawioralnej (CBT), która oprócz krótszego niż w innych nurtach terapeutycznych czasu trwania (w zależności od intensywności trwa średnio od 3 do 6 miesięcy), wykazuje również znaczącą (50-80% badanych) oraz trwałą (do 80% leczonych) poprawę w zakresie występowania, nasilenia i utrzymywania się obsesji i kompulsji. Z prowadzonych badań można wysunąć również wniosek, że przewaga terapii psychologicznej zaznacza się jeszcze wyraźniej, jeśli weźmiemy pod uwagę zarówno wysokie dawki, jak i długi czas trwania farmakoterapii, co przekłada się w sposób oczywisty zarówno na częstość wystąpienia, jak i nasilenie objawów niepożądanych. Objawy zaburzeń ustępują samoczynnie jedynie u niektórych młodszych pacjentów. Choroba ta, o ile nie jest leczona, przybiera przewlekłą, a niekiedy dramatyczną formę. W przypadku znacznego nasilenia objawów, współwystępowania depresji czy wystąpienia myśli samobójczych warto rozważyć hospitalizację, która stwarza dodatkowe możliwości całodobowej opieki i edukacji pacjenta.
mgr Renata Buczyńska