Zaburzenia rozwoju mowy i komunikacji u dzieci (SLI)
Coraz częściej u dzieci obserwowane są nieprawidłowości w zakresie rozwoju mowy i komunikacji. Chociaż u każdego dziecka rozwój mowy przebiega w jego indywidualnym rytmie i tempie, jednak można zaobserwować pewne prawidłowości występujące w kolejnych etapach rozwoju. Jeśli umiejętności związane z rozwojem mowy u dziecka mają charakter zdarzeń niepunktualnych lub dziecko zbyt długo zatrzymuje się na jednym etapie i nie osiąga widocznych postępów, wówczas mamy do czynienia z opóźnionym rozwojem mowy.
Dzieci z zaburzeniami mowy i komunikacji stanowią bardzo zróżnicowaną grupę, a patomechanizm samego zjawiska nie został jeszcze dokładnie poznany. Problemy jednak zwykle bywają sygnalizowane dość wcześnie i dotyczą w pierwszej kolejności dysfunkcji fonologicznych. U dziecka już w okresie niemowlęcym i poniemowlęcym możemy zaobserwować pewne trudności, które mogą sygnalizować komplikacje w rozwoju mowy. Opiekunów może martwić fakt, że dziecko mniej gaworzy, a później zaczyna mówić z trudem, używając tylko nielicznych fonemów. Prawidłowo rozwijające się dziecko około 2-3 roku życia posługuje się określonym zasobem słownictwa, buduje pierwsze zdania, rozumie kierowane do niego pytania, instrukcje, a także nabywa systematycznie umiejętności związanych z prawidłowym używaniem struktur gramatycznych w swoich wypowiedziach. Czasami zdarza się, że dziecko z upływem czasu zaczyna lepiej mówić i dorównuje do swoich rówieśników. Kiedy jednak tak się nie dzieje, dziecko z zaburzeniami mowy- bez wsparcia diagnostycznego i terapeutycznego- może być narażone na znaczne niepowodzenia w nauce oraz problemy w nawiązywaniu relacji z otoczeniem.
PRZYCZYNY SLI
Powstało wiele koncepcji, które wskazują na działanie różnych mechanizmów w etiologii zaburzenia mowy i komunikacji u dzieci. Stąd w czasie realizacji procesu diagnostycznego opiekunowie dziecka mogą spotkać się z takimi nazwami jak np.: alalia, afazja czy dysfazja dziecięca, niedorozwój mowy oraz specyficzne zaburzenia rozwoju mowy i języka (SLI).
W literaturze naukowej najczęściej podkreśla się, że przyczyn zaburzeń mowy należy szukać w:
- uwarunkowaniach konstytucjonalnych lub genetycznych
- organicznym uszkodzeniu OUN (mikrouszkodzenia mózgu)
- opóźnieniach dojrzewania ośrodków korowych
- zaburzeniach mowy będących wynikiem zaburzeń funkcjonalnych OUN
Czasami decydujący wpływ mogą też mieć np. czynniki nabyte-związane z urazami, stanami zapalnymi, uszkodzeniem słuchu, w innym przypadku zaś wpływ mogą mieć różnego typu deficyty w zakresie rozwoju poznawczego czy społeczno-emocjonalnego.
OBJAWY SLI
U dzieci z SLI wyklucza się istnienie innych zaburzeń rozwojowych, takich jak: niepełnosprawność intelektualna, niedosłuch, mutyzm, autyzm czy zaniedbanie środowiskowe.
Zaburzenie to może mieć charakter:
- ekspresywny (dziecko nie mówi lub mówi bardzo słabo, ale rozumie mowę, ma ograniczony słownik, obserwowane są błędy w wymowie głosek, trudności z uczeniem się nowych wyrazów i przypominaniem znanych słów, z budowaniem zdań);
- recepcyjny (dziecko ma ograniczone rozumienie mowy otoczenia, mowa jest agramatyczna, żargonowa, obserwowane są trudności w rozumieniu słów, poleceń, trudności w rozumieniu zdań złożonych);
- mieszany (zaburzenia mowy mają zarówno ekspresywny jak i recepcyjny charakter, obserwowane są trudności o charakterze fonologicznym, składniowym, leksykalnym, semantycznym i pragmatycznym).
Z objawami specyficznymi dla SLI współwystępują deficyty niespecyficzne – najczęściej związane z zaburzeniami uwagi, pamięci, uczenia się (w tym umiejętności czytania i pisania) oraz z zaburzeniami emocjonalnymi i społecznymi.
DIAGNOZA I TERAPIA
Prawdą jest, że w pierwszych latach życia dziecka niezwykle trudno jest dokonać rozróżnienia pomiędzy prawidłowym rozwojem mowy a ewentualnym jej zaburzeniem. Dlatego diagnoza dziecka musi mieć charakter interdyscyplinarny. Powinna zawierać, oprócz szczegółowego wywiadu z opiekunami dziecka i obserwacji, opis specjalistycznych badań psychologicznych i logopedycznych, a także ocenę dokonaną przez psychiatrę, neurologa, audiologa i foniatrę.
Niezależnie od postaci zaburzenia, dzieci z SLI wymagają kompleksowej, systematycznej, a także często długotrwałej terapii psychologicznej i logopedycznej. Oddziaływania terapeutyczne powinny być wdrożone jak najwcześniej, nawet jeśli uważamy, że problemy dziecka mają charakter tymczasowy i oczekujemy, że w niedalekiej przyszłości dziecko „nadrobi” zaległości w stosunku do umiejętności swoich rówieśników.
mgr Renata Buczyńska